vrijdag 1 juni 2012

Betoog Verlichting: Kleine gedigten voor Kinderen


Betoog Verlichting: Kleine gedigten voor Kinderen

De verlichting vond plaats in de 17e eeuw. De tijd waarin het verstand de boventoon voerde. Met het verstand probeerde men alles te verklaren en te begrijpen. Ratio overwon het gevoel en dat kon men merken in de maatschappij, maar ook zeker in de literatuur. Teksten werden wetenschappelijker en men moest iets leren ervan. Literatuur was er zeker niet meer alleen voor vermaak.
Hieronijmus van Alphen leefde in deze bijzondere tijd. Hij schreef gedichtjes voor zijn kinderen en bundelde deze. Toen hij merkte dat zijn gedichten in de smaak vielen bij meer mensen dan zijn eigen kinderen, bracht hij een bundel uit. We schrijven het jaar 1787 en veel mensen zien deze bundel als een prima middel om hun kinderen te onderwijzen en tegelijk voor te lezen. Er volgden nog twee bundels en uiteindelijk kwam het verzamelwerk ''Kleine gedigten voor Kinderen'' uit. Hierin zijn 66 gedichten gezet.
Deze bundel behield lange tijd zijn invloed op de kinderliteratuur en was een goed pruduct van de verlichting. Kleine gedigten voor Kinderen is representatief voor de tijdsgeest, omdat vele idealen van de Verlichting terug komen in zijn gedichten.
Een belangrijk kenmerk uit de verlichting was de kijk op kinderen. Kinderen waren zogenaamde onbeschreven bladen. Dat wil zeggen, ze zijn compleet onwetend en goed op de wereld gezet. Door invloeden van de maatschappij en hun opvoeding worden zij langzaam slechter. Opvoeding was dus een gesprekspunt waar veel over gediscussieerd werd. Zoals te lezen in de Edelmoedige Wedervergelding.
''Zou ik dan mijn zusje kwellen
Om dat zij me niet bemint?
Zou ik kwaad van haar vertellen?
Neen ik denk: zij is een kind!

....

'k Zal haar hart door liefde winnen,
Ze is tog geen kwaardaartig kind;
Zo lang zal ik haar beminnen,
Tot ze in 't eind mij ook bemint.''

Duidelijk is hier te zien dat kinderen nog geen kwaad doen (zij is een kind!) Hier in dit gedicht draagt Hieronijmus deze gedachte uit.

In de Verlichting was werd aandacht voor kinderen steeds belangrijker. Zij waren immers de toekomst, en moesten goed opgevoed worden. Dit was een nieuwe gedachte, aangezien literatuur eerst alleen geschreven werd voor volwassenen. Deze dichtbundel is eigenlijk het eerste literaire werk dat geschreven is voor zowel kinderen als volwassenen. Waar men eerst moeilijke en trage verhalen schreef in de Middeleeuwen, daar schrijft Hieronijmus makkelijk, kort en simpel te begrijpen gedichtjes. Zoals te lezen in het Hondjen. Hierin schrijft hij gewoon een simpel en leuk gedichtje over de relatie van een kind met de hond.

''Hoe dankbaar is mijn kleine hond
Voor beentjes en wat brood!
Hij kwispelstaart, hij loopt in 't rond,
En springt op mijnen schoot.

Mij geeft men vleesch en brood en wijn,
En dikwijls lekkernij:
Maar kan een beest zo dankbaar zijn,
Wat wagt men niet van mij!''

Maar ook achter dit soort gedichten zit een les. Wees dankbaar met wat je krijg. Zo combineerde Hieronijmus educatie met vermaak.

Het idee dat de ratio alles kon beheersen was misschien wel de bekendste en het belangrijkste ideaal uit de Verlichting. Met ratio kon men de wereld beter maken en beheersen, en uiteindelijk dus de ultieme goede samenleving creƫren. Aangezien dit idee er al vroeg in moest worden gestampt bij kinderen, is dit dan ook veel terug te vinden in de gedichten van van Alphen. Zoals in De Perzik.

''Die perzik gaf mijn vader mij,
Om dat ik vlijtig leer.
Nu eet ik vergenoegd en blij.
Die perzik smaakt naar meer.

De vrolijkheid past aan de jeugd
Die leerzaam zig betoont.
De naarstigheid, die kinderdeugd,
Wordt altoos wel beloond.''

De bedoeling van dit gedicht is dat kinderen inzien dat leren heel belangrijk is. Want leren geeft wijsheid en meer ratio. De bedoeling is snel duidelijk en ook voor volwassenen is dit een nuttige les. Zo stuurde van Alphen ook de opvoeding van vele gezinnen in Nederland.

Duidelijk is dus dat ''Kleine gedigten voor Kinderen'' representatief is voor de tijdsgeest, want vele kenmerken uit die tijd zijn in de gedichten terug te vinden. De kijk op kinderen en dat het onbeschreven bladen waren, de aandacht voor kinderen en natuurlijk dat ratio alles kon beheersen. Lange tijd heeft deze bundel zijn stempel gedrukt op de Nederlandse samenleving, maar dat is nu niet meer mogelijk. De maatschappij is zoveel veranderd dat de gedichten grotendeels zijn uitwerking zullen missen. Wel leest het nog steeds makkelijk weg en is het nog altijd vermakelijk. Een aanrader voor de zondagmiddag, maar niet meer om je kinderen mee op te voeden.