Betoog Verlichting:
Kleine gedigten voor Kinderen
De verlichting vond plaats
in de 17e eeuw. De tijd waarin het verstand de boventoon voerde. Met het
verstand probeerde men alles te verklaren en te begrijpen. Ratio overwon het
gevoel en dat kon men merken in de maatschappij, maar ook zeker in de
literatuur. Teksten werden wetenschappelijker en men moest iets leren ervan.
Literatuur was er zeker niet meer alleen voor vermaak.
Hieronijmus van Alphen
leefde in deze bijzondere tijd. Hij schreef gedichtjes voor zijn kinderen en
bundelde deze. Toen hij merkte dat zijn gedichten in de smaak vielen bij meer
mensen dan zijn eigen kinderen, bracht hij een bundel uit. We schrijven het
jaar 1787 en veel mensen zien deze bundel als een prima middel om hun kinderen
te onderwijzen en tegelijk voor te lezen. Er volgden nog twee bundels en
uiteindelijk kwam het verzamelwerk ''Kleine gedigten voor Kinderen'' uit.
Hierin zijn 66 gedichten gezet.
Deze bundel behield lange
tijd zijn invloed op de kinderliteratuur en was een goed pruduct van de
verlichting. Kleine gedigten voor Kinderen is representatief voor de
tijdsgeest, omdat vele idealen van de Verlichting terug komen in zijn
gedichten.
Een belangrijk kenmerk uit
de verlichting was de kijk op kinderen. Kinderen waren zogenaamde onbeschreven
bladen. Dat wil zeggen, ze zijn compleet onwetend en goed op de wereld gezet.
Door invloeden van de maatschappij en hun opvoeding worden zij langzaam
slechter. Opvoeding was dus een gesprekspunt waar veel over gediscussieerd
werd. Zoals te lezen in de Edelmoedige Wedervergelding.
''Zou ik dan mijn zusje
kwellen
Om dat zij me niet bemint?
Zou ik kwaad van haar
vertellen?
Neen ik denk: zij is een
kind!
....
'k Zal haar hart door liefde
winnen,
Ze is tog geen kwaardaartig
kind;
Zo lang zal ik haar
beminnen,
Tot ze in 't eind mij ook
bemint.''
Duidelijk is hier te zien
dat kinderen nog geen kwaad doen (zij is een kind!) Hier in dit gedicht draagt
Hieronijmus deze gedachte uit.
In de Verlichting was werd
aandacht voor kinderen steeds belangrijker. Zij waren immers de toekomst, en
moesten goed opgevoed worden. Dit was een nieuwe gedachte, aangezien literatuur
eerst alleen geschreven werd voor volwassenen. Deze dichtbundel is eigenlijk
het eerste literaire werk dat geschreven is voor zowel kinderen als
volwassenen. Waar men eerst moeilijke en trage verhalen schreef in de
Middeleeuwen, daar schrijft Hieronijmus makkelijk, kort en simpel te begrijpen
gedichtjes. Zoals te lezen in het Hondjen. Hierin schrijft hij gewoon een
simpel en leuk gedichtje over de relatie van een kind met de hond.
''Hoe dankbaar is mijn
kleine hond
Voor beentjes en wat brood!
Hij kwispelstaart, hij loopt
in 't rond,
En springt op mijnen schoot.
Mij geeft men vleesch en
brood en wijn,
En dikwijls lekkernij:
Maar kan een beest zo
dankbaar zijn,
Wat wagt men niet van mij!''
Maar ook achter dit soort
gedichten zit een les. Wees dankbaar met wat je krijg. Zo combineerde
Hieronijmus educatie met vermaak.
Het idee dat de ratio alles
kon beheersen was misschien wel de bekendste en het belangrijkste ideaal uit de
Verlichting. Met ratio kon men de wereld beter maken en beheersen, en
uiteindelijk dus de ultieme goede samenleving creëren. Aangezien dit idee er al
vroeg in moest worden gestampt bij kinderen, is dit dan ook veel terug te
vinden in de gedichten van van Alphen. Zoals in De Perzik.
''Die perzik gaf mijn vader mij,
Om dat ik vlijtig leer.
Nu eet ik vergenoegd en blij.
Die perzik smaakt naar meer.
De vrolijkheid past aan de jeugd
Die leerzaam zig betoont.
De naarstigheid, die kinderdeugd,
Wordt altoos wel beloond.''
De bedoeling van dit gedicht is dat kinderen inzien dat
leren heel belangrijk is. Want leren geeft wijsheid en meer ratio. De bedoeling
is snel duidelijk en ook voor volwassenen is dit een nuttige les. Zo stuurde
van Alphen ook de opvoeding van vele gezinnen in Nederland.
Duidelijk is dus dat ''Kleine gedigten voor Kinderen''
representatief is voor de tijdsgeest, want vele kenmerken uit die tijd zijn in
de gedichten terug te vinden. De kijk op kinderen en dat het onbeschreven
bladen waren, de aandacht voor kinderen en natuurlijk dat ratio alles kon
beheersen. Lange tijd heeft deze bundel zijn stempel gedrukt op de Nederlandse
samenleving, maar dat is nu niet meer mogelijk. De maatschappij is zoveel
veranderd dat de gedichten grotendeels zijn uitwerking zullen missen. Wel leest
het nog steeds makkelijk weg en is het nog altijd vermakelijk. Een aanrader
voor de zondagmiddag, maar niet meer om je kinderen mee op te voeden.
