Snikken en Grimlachjes
door Piet Paaltjens
Wie aan de romantiek denkt,
denkt aan François Haverschmidt alias Piet Paaltjens. Men was de verlichting
zat en een tegen beweging stond op. De Romantiek was geboren. Waar de
Verlichting bol stond van strakke regels en de ratio. Daar ging de Romantiek
recht tegenin door het gevoel, de passie en hartstocht.
François Haverschmidt werd
geboren op de 14e februari 1835 te Leeuwarden. Zoals zo velen studeerde hij
Theologie in Leiden, want dat was de enige studie waar een beurs voor werd
gegeven. Opgeleid tot dominee trok hij naar Friesland om in Foudgum te
prediken. Friesland was de plek voor hem, en dus vertrok hij enkele jaren later
naar Den Helder, om daar zijn vrouw te ontmoeten en te trouwen. Toen hij
vertrok naar Schiedam schreef hij daar zijn dichtbundel Snikken en Grimlachjes,
maar hij publiceerde het niet onder zijn eigen naam, maar onder de naam Piet
Paaltjens. Zijn dichtbundel zit vol met elementen uit de romantiek. De bundel
was in zijn tijd al een daverend succes en kende al meerdere drukken.
Haverschmidt dacht erg zwart over dingen en toen zijn vrouw overleed, kwam hij
daar niet overheen. In 1894 pleegde hij zelfmoord. Door alle romantische
invloeden is Snikken en Grimlachjes is representatief voor de literatuur van de
romantiek.
Gevoel was een belangrijk
element geworden in de Romantiek. De ratio werd verdrongen en er mocht weer op
gevoel worden besloten. Zo ook op het gebied van de liefde. Partnerkeuze was
redelijk vrij, zeker in vergelijking met de Verlichting, en alhoewel je het
verdriet van een gebroken, afgewezen hart riskeerde, stond je gevoel uiten hoog
in het vaandel. Haversschmidt gebruikt dit dan ook vaak in zijn gedichten. Een
mooi voorbeeld is een klein gedichtje XXXIII:
Mijn hart was toegevroren,
Mijn tranen vloeiden niet
meer,
Toen trof mij haar
gloeiende blikstraal,
En de wateren ruischten
weer.
O ware ik toch verdronken
In den bitterzilten
vloed!
In liefdetranen, hoe brak
ook,
Te smoren, is honingzoet.
Hier zit mooi het gevoel, de
liefde en het uiten van je gevoelens in. Mannen waren geen machines meer, maar
konden laten zien wat ze voelden.
Misschien wel het
belangrijkste, en zeker het bekendste kenmerk van de Romantiek is het vluchten.
Het vluchten uit het nu, uit de bestaande wereld, en soms zelfs uit het leven.
Zo ook Haverschmidt. Veel van zijn gedichten gaan over vluchten, zeker in de
dood. Dat dit een voorbode bleek voor zijn eigen einde, had niemand op dat
moment verwacht. De Zelfmoordenaar is het meest direct geschreven gedicht over
de dood. Wel schrijft Haverschmidt dit gedicht met een soort ironie, humor, om
zo toch de spot te drijven met het hele idee van vluchten uit de werkelijkheid.
''En meteen zocht zijn
blik
Naar een eiketak, dik
Genoeg om zijn lichaam te
torsen.
Daarna haalde hij een
strop
Uit zijn zak, hing zich
op,
En toen kon hij zich niet
meer bemorsen.''
Dat laatste regeltje, toont
de rare humor van Haveschmidt. In het vers ervoor krijgt de Zelfmoordenaar een
paar spetters op zijn jas en daar speelt Haverschmidt handig op in.
Dit element zit in bijna
alle gedichten en dat is bijzonder. Waar in de Verlichting alles strak was
geregeld, ook de kunst, daar zet Haverschmidt iedereen een hak, door zelfs zijn
eigen gedachtegoed te bespotten. Dit was waarschijnlijk een manier voor hem om
de romantiek te benadrukken en zijn doemdenken te verlichten.
Snikken en Grimlachjes laat
zien te behoren tot de romantische literatuur. De gedichten zitten vol met
aanwijsbare elementen van de Romantiek. Gevoel speelt een belangrijke rol, net
zoals het vluchten. Haverschmidt vlucht zelf de poëzie in, de kunst dus.
Snikken en Grimlachjes is representatief voor de romantiek, omdat het gevoel,
passie en vluchten almaar terugkerende thema's zijn in de gedichten van
Hamverschmidt. Zijn luchtige schrijfstijl met ironische humor maakt het tot een
aangenaam te lezen bundeltje, dat een goed beeld geeft van het gedachtegoed in
de 19e eeuw. Een bundel dat op iedere boekenplank te vinden zou moeten zijn.
Willem van Laatum 5A
Geen opmerkingen:
Een reactie posten